"Het bijzondere organisatiemodel van samenwerking in de Europese Unie danken we aan Frans-Duitse naoorlogse politici als Schuman en Monnet. Zij lieten de best gevoelige integratie van de energiemarkt tussen zes landen over aan een onafhankelijk uitvoerend orgaan", legt Mendeltje uit.
"Daarmee waren het geen politici in de hoofdsteden die plannen voorstelden, maar de 'Hoge Autoriteit' van experts uit 6 landen. Die organisatie heet nu: de Europese Commissie. De EU werd als organisatie verder uitgebreid met een Raad, een Parlement, een Hof, een Rekenkamer en zo'n 40 'agentschappen'. Zo werd de Europese Unie ontworpen niet als een doolhof, maar als een bouwwerk waar door inmiddels 27 landen steeds nieuwe serres en torentjes aan worden toegevoegd."
Die Europese Commissie, wat doet die?
"Die organisatie (in EU-jargon wordt dat 'instelling' genoemd) heeft nog altijd het 'initiatiefrecht'. Dat betekent dat zij wetten mogen voorstellen en ontwerpen. Commissie-ambtenaren zijn officieel neutraal, ook al hebben ze het paspoort van een van de 27 landen. Er werken ook Nederlanders (en jij kan er ook gaan werken: werkenbijdeeu.nl)."
Commissievoorzitter Ursula von der Leyen tijdens een defensie- en veiligheidstop in Brussel. Bron foto: Europese Unie, 2024.
Mag de Europese Commissie overal wetten over maken?
"Voor sommige terreinen wel. Neem handel en klimaat, daar mag de Commissie zelfs de hele EU vertegenwoordigen. Je ziet het bij de klimaattoppen, de importheffingen op Amerikaanse producten en sancties tegen Rusland."
"Maar dit is iets dat continu in verandering is. Bij het ontstaan van de Unie mochten ze alleen wat zeggen over energie. Later werden dat ook de terreinen economie, milieu, transport en financiën. Al die terreinen kunnen immers niet los van elkaar worden gezien. Vandaar dat Commissievoorzitter Ursula von der Leyen een Europees Defensieplan maakte."
Speelt Nederland wel mee in de EU?
"De Commissie schrijft de EU-wetten. Daarvoor moeten deze ambtenaren veel kennis hebben, en daarom schrijft de Commissie voor vrijwel alle plannen een openbare consultatie uit, zodat experts uit de praktijk hun inbreng kunnen geven."
"En tijdens alle besluitvorming zit er ook altijd een Nederlander aan tafel. Of het nu in een ambtelijke werkgroep is, of een overleg van ambassadeurs of in de Europese ministerraden. Elke werkdag is er ergens in Brussel of Luxemburg een vergadering waarin de 27 landen besluiten voorbereiden of nemen. Tijdens een Europese Raad (een 'EU-top') is dat onze minister-president."
Wie bepaald dat Nederlandse standpunt dan?
"Alle Nederlanders die onderhandelen doen dat met een 'instructie'. Dit standpunt wordt geschreven in de Haagse ministeries en goedgekeurd door de Eerste en Tweede Kamer, zodat het Nederlandse volk in het standpunt vertegenwoordigd is."
Is dat wel democratisch?
"Democratische legitimatie door volksvertegenwoordigers was ingebouwd door een zogenaamd 'assemblee'. Dat is inmiddels een rechtstreeks gekozen en bijna volwaardig Europees Parlement in Brussel en Straatsburg geworden."
En wie toetst dat dan?
"In Nederland hebben we geen toetsing aan de grondwet, maar in de EU wel. Deze rechters en controleurs zitten in Luxemburg. Het Hof van Justitie oordeelde in de jaren zestig dat de EU een eigen rechtsorde is en dat EU besluiten directe werking hebben. Dat Hof werd dus een soort 'Supreme Court', zoals we dat uit de VS kennen."
Op het gebied van financiën is de Europese Rekenkamer de financiële waakhond. 'Ons' Nederlandse Rekenkamer-lid Stef Blok vertelde er onlangs met smaak over in Nieuwspoort. Lees hier meer of kijk het evenement terug!
