Zoiets als een 'EU-wet' bestaat eigenlijk niet. Ooit was wel het plan om een zogenaamde ‘richtlijn’ (Engels: directive) zo te noemen, omdat het een verwarrend woord is. Richtlijnen zijn keihard bindend. Dat geldt ook voor verordeningen, die in alle lidstaten gelden. Deze twee rechtsinstrumenten hebben elk hun eigen doel en impact. Wat zijn ze precies, en waarom is het onderscheid belangrijk? We leggen het uit.

Wat is een EU-verordening?

Een EU-verordening is een juridische regel die direct geldt in alle 27 EU-lidstaten. Dit betekent dat nationale overheden deze niet eerst hoeven om te zetten in eigen wetgeving. Hierdoor zijn de regels in alle landen hetzelfde en direct afdwingbaar. In het Engels heet een verordening een ‘regulation’, maar de Commissie gebruikt liever het stoerdere Amerikaanse woord ‘act’.

Verordeningen zijn bindend en zorgen ervoor dat EU-wetgeving overal op dezelfde manier wordt toegepast. Dit voorkomt verschillen in hoe de lidstaten de regels uitvoeren.

Bovendien moeten niet alleen landen zich eraan houden, maar ook bedrijven, organisaties en soms zelfs burgers. Denk bijvoorbeeld aan de AVG, de privacywet, die bepaalt hoe bedrijven met persoonsgegevens moeten omgaan. Dit zorgt ervoor dat iedereen binnen de EU onder dezelfde wetgeving valt. 

Wat is een EU-richtlijn?

Een richtlijn is een EU-wet die lidstaten verplicht om binnen een bepaalde termijn bepaalde doelstellingen te bereiken. De manier waarop deze doelstellingen bereikt worden, laat een richtlijn aan de lidstaten over. Dit geeft landen de ruimte om rekening te houden met hun eigen situatie.

Neem bijvoorbeeld de richtlijn voor hernieuwbare energie. Die bepaalt dat EU-landen meer duurzame energie moeten gebruiken, maar ze mogen wel zelf bepalen hoe ze dat doen. Dat gebeurt door de regering in een wetgevingstraject: vertalen en in een wetsvoorstel voorleggen aan het nationale parlement.

Zodra het nationale parlement akkoord is met die nieuwe nationale wetgeving, meldt een regering dit bij de Europese Commissie. De Commissie controleert vervolgens of de richtlijn tijdig en correct is geïmplementeerd. Is dat niet het geval? Dan kan de Commissie optreden. Nederland heeft altijd een lijstje richtlijnen waar we te laat zijn.

Wie maakt de EU-regels?

Voor een nieuwe EU-wet zijn meerdere spelers nodig. De Europese Commissie doet wetsvoorstellen op basis van de input van experts, zorgen en belangen. Nederland en de andere 26 landen en het Europees Parlement gaan dan onderhandelen over alle artikelen in een concept-richtlijn of -verordening en moeten samen instemmen. Ook proberen bedrijven, vakbonden en maatschappelijke organisaties invloed uit te oefenen. Zo probeert de EU ervoor te zorgen dat nieuwe regels breed gedragen worden en aansluiten op de realiteit.

Die nieuwe regels komen er niet zomaar. Soms vragen de lidstaten de Commissie om een wetsvoorstel, bijvoorbeeld als er een probleem speelt dat gezamenlijke actie vereist. In andere gevallen stelt de Commissie zelf een regel voor, op basis van onderzoek of urgente maatschappelijke kwesties. We zetten drie voorbeelden op een rij.

• Zo was het de Europese Commissie die de CO₂-uitstoot van auto’s wilde verlagen. Omdat auto’s vrij verhandeld worden, is één Europese norm logischer dan 27 verschillende regels. Daarom stelde de Europese Commissie één gezamenlijke uitstootnorm vast, zodat alle autofabrikanten in de EU met dezelfde regels te maken hebben.
• In andere gevallen nemen lidstaten het initiatief. Zuid-Europese landen zoals Italië, Griekenland en Spanje riepen al in 2021 op tot gezamenlijke Europese maatregelen op het gebied van migratie. Hun noodopvanglocaties en registratiecentra raakten overbelast door de grote stroom migranten die vanaf de Middellandse Zee naar Europa kwamen. In 2024 mondde dit uit in een nieuw Europees migratiebeleid, dat vastlegt hoe migranten eerlijker over de lidstaten verdeeld moeten worden.
• Soms wordt een gloednieuwe EU wet ook afgezwakt, zoals bij de richtlijn voor rapportage van milieudoelen, de CSRD. Die moest nog worden omgezet, maar al in het voorjaar van 2025 kwam de Commissie met een nieuw tekstvoorstel. Door de geopolitieke concurrentie moeten bedrijven minder EU-regels krijgen, is het idee.

De belangrijkste verschillen op een rij

Alle EU-regels gelden dus voor alle EU-lidstaten. Toch zijn er belangrijke verschillen tussen een verordening en een richtlijn.

Een verordening is bindend en geldt direct in alle EU-lidstaten, zonder dat omzetting in nationale wetgeving nodig is. Hierdoor gelden in alle EU-lidstaten dezelfde regels, van Nederland tot Slovenië. Een richtlijn is weliswaar ook bindend, maar toch hebben EU-landen meer vrijheid omdat ze zelf mogen bepalen hoe ze het samen vastgestelde doel willen behalen. Bovendien moet een richtlijn worden omgezet in nationale wetgeving.

Wil je weten hoe een verordening of richtlijn tot stand komt? Dat lees je binnenkort in onze volgende blog. Wil je die niet missen? Abonneer je dan hier op onze nieuwsbrief om op de hoogte te zijn van alle laatste publicaties.